Fase 2 Kiezen van instrument
Nadat het maatschappelijke probleem is gesignaleerd en de beleidsdoelstellingen zijn geformuleerd, staat de regelgever voor een keuze tussen de verschillende instrumenten. Daarbij moeten departementen onderzoeken in welke mate een beleidsinstrument (met de eventuele bijbehorende administratieve lasten) nodig is om de beleidsdoelstelling te bereiken.
De keuze voor een instrument zal op basis van uiteenlopende overwegingen worden bepaald. Deze overwegingen hebben betrekking op de effectiviteit, randvoorwaarden (zoals de uitvoerbaarheid en het draagvlak), administratieve lasten en andere overwegingen. Het is belangrijk om de administratieve lasten in de afweging te betrekken, omdat de gemaakte keuze van invloed is op de informatieverplichtingen en daarmee op de hoogte van de administratieve lasten.
Er kan onderscheid worden gemaakt in ruwweg drie groepen beleidsinstrumenten: communicatieve, financiële en juridische instrumenten.
Vaak veroorzaken juridische instrumenten meer administratieve lasten dan financiële instrumenten. Financiële instrumenten veroorzaken veelal meer administratieve lasten dan communicatieve instrumenten.
De mate waarin een beleidsinstrument meer of minder belastend is, kan per geval verschillen, door bijvoorbeeld de uitvoeringsmogelijkheden en de benodigde informatie-uitvraag. Om inzicht te krijgen in de omvang en opbouw van de administratieve lasten hebben departementen een nulmeting laten uitvoeren naar de administratieve lasten per wetgevingsdomein. In zogenaamde standaardkostenmodellen is op artikelniveau inzichtelijk gemaakt waaruit de administratieve lasten bestaan. Met behulp van deze modellen kunnen de gevolgen voor de administratieve lasten per beleidsinstrument worden doorgerekend en kan het minst belastende alternatief worden gevonden.
Zie ook:
> pdf: Meten is weten
> zip: werkmap AL burgers
> voorbeeld
Kies één van de beleidsinstrumenten:
> communicatieve beleidsinstrumenten
> financiële beleidsinstrumenten
> juridische beleidsinstrumenten
Aandachtspunten om de administratieve lasten voor bedrijven en burgers te verminderen:
1. Nagaan of gegevens van bedrijven werkelijk noodzakelijk zijn.
2. Nagaan of de doelgroep juist in beeld is gebracht.
3. Bepalen van informatiebehoefte:
- alleen noodzakelijke gegevens;
- frequentie zo laag mogelijk.
4. Vaststellen waar de benodigde informatie vandaan moet komen:
- elders gegevens verzamelen (bijvoorbeeld andere ministeries);
- standaardgegevens gebruiken.
5. Zoveel mogelijk aansluiten bij bestaande bronnen wanneer gegevens worden gevraagd:
- harmonisatie van begrippen;
- harmonisatie van indelingen.
6. Maak het bedrijven en burgers zo makkelijk mogelijk.
>> Terug naar boven
Communicatieve instrumenten
Meestal veroorzaken communicatieve instrumenten relatief weinig of geen administratieve lasten. Het doel van deze instrumenten loopt uiteen van het geven van informatie tot het adviseren in een concreet geval. Een expertisecentrum dat onderzoek uitvoert en kennis vergaart, is hiervan een goed voorbeeld.
Naast het gebruik van communicatieve instrumenten om een beleidsdoel te verwezenlijken, zoals het voeren van een voorlichtingscampagne, speelt communicatie ook een belangrijke rol bij de inzet van financiële en juridische beleidsinstrumenten. Zo leidt het kennisnemen van wettelijke verplichtingen tot administratieve lasten. Burgers zijn gemiddeld 10 minuten kwijt aan het lezen van één A4-tje met informatie. Duidelijke en toegankelijke informatie is daarom van groot belang om de administratieve lasten en irritaties zoveel mogelijk te verminderen. Ook als er gebruik wordt gemaakt van bijvoorbeeld formulieren is het belangrijk dat deze duidelijk van opzet zijn.
| Beleidsinstrument | Omschrijving |
| 1. | Informeren/voorlichten | Het geven van informatie waardoor inzichten veranderen. Dit moet leiden tot een gedragsverandering. In vergelijking tot advisering is informeren/voorlichten een algemeen instrument. > voorbeeld 1 > voorbeeld 2 |
| 2. | Adviseren | De overheid in een adviserende rol. Advisering heeft meestal betrekking op een concreet geval. |
| 3. | Expertisecentrum | Een organisatie, meestal opgericht door meerdere instanties, waar onderzoek wordt uitgevoerd en kennis wordt vergaard over een bepaald onderwerp dat in de toekomst een oplossing of een probleem kan gaan vormen |
Bij de beleidsafweging voor de vermindering van de administratieve lasten voor burgers spelen zaken als dienstverlening aan de burger een belangrijke rol. Voor sommige doelgroepen zoals ouderen ligt een benadering via internet niet voor de hand; voor andere doelgroepen kan hulp van een intermediair, bijvoorbeeld een tolk, wenselijk zijn. De vraag of een beleidsinstrument meer of minder administratief belastend is voor burgers, is zeer sterk afhankelijk van de betreffende doelgroep.
In mindere mate speelt dit ook voor bedrijven. De keuze voor het te gebruiken medium (of forum) kan verschillen voor multinationals of kleine bedrijven en per sector. In ieder geval is het voor zowel burgers als bedrijven van belang dat er duidelijkheid is over de plaats en de wijze waarop bijvoorbeeld een vergunning aangevraagd kan worden.
>> Terug naar boven
Financiële instrumenten
De administratieve lasten van financiële beleidsinstrumenten zijn meestal hoger dan die van communicatieve beleidsinstrumenten. Het doel van deze instrumenten loopt uiteen van geldelijke steun van de overheid voor bepaalde activiteiten (subsidies) tot prijsverhogingen om ongewenste activiteiten tegen te gaan (heffing). Ook verhandelbare (emissie)rechten en uitkeringen vallen hieronder.
| Beleidsinstrument | Omschrijving |
| 1. | Persoonsgebonden budget/voucher | Verstrekking van financiële middelen aan een individu of huishouden uit hoofde van een publieke doelstelling. Als de besteding gebonden is aan een bepaald goed of bepaalde dienst, dan is sprake van een voucher. |
| 2. | (Specifieke) uitkering | Uitkeringen van het Rijk aan gemeenten en provincies en uitkeringen van het Rijk rechtstreeks aan derden waaraan ook andere publiekrechtelijke lichamen bijdragen. De bestedingsrichting is vooraf vastgesteld.
Bepaalde groepen voorzien van een inkomen zodat deze zich in hun levensonderhoud kunnen voorzien. |
| 3. | Compensatie | Vergoeden van geleden schade. |
| 4. | Deelneming | Overheid neemt deel in privaatrechtelijke rechtspersoon door risicodragend vermogen ter beschikking te stellen. |
| 5. | Belasting | Verplichte betalingen die verricht worden aan de overheid zonder directe tegenprestatie. |
| 6. | Subsidie | Geldelijke steun van de overheid ten behoeve van bepaalde activiteiten. |
| 7. | Heffing | Prijsverhoging om ongewenste activiteiten tegen te gaan of om bepaalde voorzieningen te financieren. |
| 8. | Garantie | Overheid stelt zich garant voor het nakomen van financiële verplichtingen. |
| 9. | Verhandelbare rechten | Onder bepaalde omstandigheden verhandelen van een door de overheid verleend recht.
> voorbeeld |
Voorbeelden van informatieverplichtingen:
- Verzamelen van gegevens
- Invullen van een formulier
- Indienen van een aanvraag/erkenning/vergunning
- Registreren van gegevens
- Aanleveren van informatie
Soms is een beleidsinstrument vooral bedoeld voor bedrijven en soms vooral voor burgers. Toch kan het voorkomen dat bijvoorbeeld een subsidie die op het eerste oog bedoeld lijkt voor bedrijven ook betrekking heeft op burgers. Onder burgers vallen ook “georganiseerde burgers”, zoals belangengroepen en verenigingen waarin burgers zijn georganiseerd, bijvoorbeeld de reizigersorganisatie ROVER, een Vereniging van Eigenaren of een voetbalclub.
>> Terug naar boven
Juridische instrumenten
Van de communicatieve, de financiële en de juridische beleidsinstrumenten veroorzaken de juridische instrumenten meestal de hoogste administratieve lasten. Het minst belastende juridische beleidsinstrument, het convenant, veroorzaakt geen administratieve lasten. Dit is een geformaliseerde afspraak tussen een overheid en één of meer andere partijen. Deze afspraak is gericht is op verwezenlijking van overheidsbeleid, maar valt niet onder de definitie van administratieve lasten.
| Beleidsinstrument | Omschrijving |
| 1. | Convenant | Een geformaliseerde afspraak tussen een overheid en één of meer andere partijen die gericht is op verwerkelijking van overheidsbeleid. > toelichting |
| 2. | Zelfregulering | Overheid laat het initiatief tot het opstellen van gedragsregels over aan de betrokkenen. Wel kan de overheid randvoorwaarden stellen aan het resultaat. > toelichting |
| 3. | Plan | Overzicht van het geheel van samenhangende maatregelen, teneinde één of meer doelstellingen te bereiken. > voorbeeld |
| 4. | Algemeen gebod/verbod | Een algemeen bevel, verplichting of voorschrift vastgelegd in wet en regelgeving. |
| 5. | Certificering | Gebruik maken van een gecertificeerd systeem waardoor meldingsverplichtingen aan de overheid kunnen komen te vervallen. |
| 6. | Vrijstelling | Opheffing van een verbod voor een categorie gevallen. |
| 7. | Ontheffing | Opheffing van een verbod in een individueel geval. |
| 8. | Melding | Wanneer bedrijven en/of burgers vallen onder algemene regels zijn vergunningen niet nodig en kan volstaan worden met een melding. |
| 9. | Beleidsregel | Een bij besluit vastgestelde algemene regel, niet zijnde een algemeen verbindend voorschrift, omtrent de afweging van belangen, de vaststelling van feiten of de uitleg van wettelijke voorschriften bij het gebruik van een bevoegdheid van een bestuursorgaan. |
| 10. | Beschikking | Een besluit dat niet van algemene strekking is, met inbegrip van de afwijzing van een aanvraag daarvan. |
| 11. | Aanbesteding | Door middel van concurrentie komen tot de selectie van de meest geschikte partij voor het uitvoeren van een bepaalde taak/dienst. |
| 12. | Concessie | Toestemming verleend door het bevoegde gezag, voor een recht iets te doen dat anderen niet mogen doen. |
| 13. | Vergunning | Toestemming van het bevoegde bestuursorgaan om een bepaalde activiteit op afgesproken wijze te laten plaatsvinden. > voorbeeld |
Voorbeelden van informatieverplichtingen:
- Doornemen van nieuwe wet- en regelgeving
- Opvragen van documenten
- Indienen van een bezwaarschrift
- Laten uitvoeren van een onderzoek voor het aanvragen van een vergunning
- Archiveren van gegevens
